Een andere perceptie van tijd

 

Omdat ik werk in de welzijnssector met ploegendiensten en als zelfstandige in bijberoep, kunnen mijn vrije dagen of weekend toevallig midden in de week vallen, waardoor mijn structuur en perceptie van het leven anders is dan die van mensen met een 9-5 job. Met elke auto die ik zie voorbij rijden, denk ik aan wat er in de actualiteit gebeurt. Wat er gisteren is gebeurd, wat vandaag nog gaande is, en wat nog komen zal. Een moment van bezinning.

 

Koffie en het bijhouden van de actualiteit

 

Met elke sip die ik neem van mijn zwarte koffie (soms met een scheutje sojamelk) lees ik mezelf op de actualiteit bij met de artikelen en meldingen die ik reeds heb binnengekregen via mijn verschillende krantenabonnementen. Lekker slurpend geniet ik van mijn koffie, terwijl ik elke slok eerst gelijk een riviertje op mijn tong laat rusten en kabbelen, totdat ik het doorslik met de grootste genoegen van genot.

 

Een tijd zonder koffie

 

Echter, er was ooit een tijd dat ik niet hield van koffie drinken. Ja, schokkend, zullen velen denken die mij persoonlijk goed kennen, raar maar waar. Een tijd dat ik zwarte koffie veel te bitter en straf vond. Alsof je een drankje dronk wiens metaforische hart de dood was aangedaan. Een tijd waarin de wereld vooral een onbegrijpelijke, complexe en beangstigende omgeving was waar ik mijn hoofd niet rond kon draaien. Ik kan me niet exact herinneren hoe lang dit geleden is. Maar met de verkiezingsoverwinning van Trump in 2016 begreep ik intuïtief dat er iets fundamenteel mis was in het weefsel van de wereld, maar mijn gebrek aan de juiste kennis en vaardigheden weerhield me om een correcte analyse te kunnen maken, zonder te vervallen in oppervlakkige toogachtige aannames van “de wereld is naar de klote” of “mensen zijn het vergif van deze wereld, we zouden beter uitsterven”. Althans, zo dacht ik.

 

Investeren in jezelf en kennisvergaring

 

Het was toen dat ik besloot om massaal in mezelf te investeren. Ik had in het middelbaar al bewust gekozen om humane wetenschappen te volgen. En ook in het hoger onderwijs koos ik voor orthopedagogie. Twee menswetenschappelijke richtingen met een breed, mensgericht en wetenschappelijk onderbouwd curriculum. Tot de dag van vandaag heb ik nog steeds geen spijt dat ik bewust de keuze heb gemaakt om dit traject te volgen. Waarbij orthopedagogie een logisch verlengstuk was van mijn vooropleiding in de humane wetenschappen. Samen vormen ze de stevige basis waarop ik nog altijd bouw. Tot op de dag van vandaag draag ik deze opleidingen met trots uit in contact met mijn omgeving: vrienden, collega’s, familie en stagiairs. Mijn passie over mijn gevolgde opleidingen gaat immers zo ver dat ik ook als zelfstandige in bijberoep ben gestart om mensen te ondersteunen vanuit deze kennis en overtuiging.

 

Hoe kon het dan dat ik toch initieel aanvoelde dat ik nog steeds tools miste om de wereld om mij heen te begrijpen? In vogelvlucht nam ik verschillende abonnementen op kranten en wetenschappelijke vakbladen. Ik verslond in ongelooflijk tempo gigantische aantallen boeken over de meest uiteenlopende onderwerpen. En niet zomaar technisch lezen, ik bedoel werkelijk diepgaand en begrijpend lezen, met een intensiteit die ontzettend veel tijd en energie vroeg. Ik begon teksten te schrijven om te oefenen in de poëtische kunst van het verwoorden van mijn emoties en gedachten op papier. Ik startte zelfs een podcast samen met een van mijn beste vrienden.

 

Slapeloze nachten en eureka-momenten

 

Het was in deze tijd dat ik koffie begon te leren appreciëren. Want als je jezelf verliest in het begrijpen van de wereld, gaat dat nogal eens hand in hand met slapeloze en kortere nachten. Het werd een diepe duik in de diepste geheimen van de mensheid en de samenleving. Een proces dat steeds dieper het konijnenhol in dwaalde. Gedachten en nieuwe inzichten die je overdag opdeed, blijven ’s nachts door je hoofd spoken totdat je de oplossing voor een specifiek probleem ziet. Alsof je ineens een eureka-moment krijgt om drie uur ’s nachts, en dit eureka-moment niet had kunnen laten voor de dag nadien wanneer je lekker fris bent uitgeslapen. Want ja, echte inzichten komen eigenlijk pas als je hersenen de opgedane informatie gedurende je slaap kunnen verwerken.

 

Ook al studeerde ik niet meer in een officiële instelling, ik zag het als mijn levensdoel om 24/7 een student te zijn, in combinatie met mijn werk en al mijn andere verantwoordelijkheden. Hoe meer ik de wereld bestudeerde, hoe meer ik mens en maatschappij probeerde te kaderen vanuit een rationele manier van denken, hoe meer slokjes koffie ik moest rollen over mijn zachte tong, doorheen mijn tedere keel om dan een paar uur later alles weer uit te plassen. Hebben jullie dat trouwens ook? Dat je na de eerste slok koffie in de ochtend plotseling de drang voelt opkomen om een grote, niet lekker ruikende boodschap in het toilet te droppen? Een minder leuk neveneffect van een noodzakelijk kwaad.

 

Rationaliteit en haar grenzen

 

Maar ik wijk af. Zo de wereld proberen te begrijpen vanuit rationaliteit heeft zeker zijn voordelen, maar het heeft vooral zijn limieten. En dat is misschien de morele boodschap van dit deel dat ik jullie zeker wil overbrengen: verlies jezelf niet in de rationaliteit van menselijke samenlevingen en behoeften, wanneer de mens zelf in de feiten niet rationeel is. Je kan iets niet honderd procent voorspellen, als mensen voornamelijk gevoels- en relationeelgedreven wezens zijn. Mensen wegen niet al hun opties af. Ze doen voornamelijk wat ze denken dat intuïtief goed is voor hen, ingegeven door hun opvoeding, verleden, socialisatieproces en culturele eigenheden. Niet elke handeling die we stellen is onderbouwd door wetenschappelijke inzichten of doordachte argumenten.

 

Empathie boven theorie

 

Het was niet anders bij de verkiezingsoverwinning van Trump. Alle mooie wetenschappelijke en rationele hypotheses terzijde, Trump won vooral omdat hij kon inspelen op de onvervulde emoties van racistische, gefrustreerde, kwetsbare en gemarginaliseerde mensen. Om de wereld echt te begrijpen, heb je vooral inlevingsvermogen nodig. Elke situatie vereist een begrip van het referentiekader en de context van die situatie. Je kan niet één model toepassen op alle mogelijke contexten denkbaar. Helaas zijn mensen en samenlevingsvormen te verschillend om dit te doen.

 

We weten exact bij welke temperatuur een vlam ontstaat, en overal ter wereld is dit in theorie hetzelfde, maar diezelfde natuurwetenschappelijke principes zijn niet één-op-één toepasbaar bij mensen. We zijn geen natuurfysisch verschijnsel. We zijn  tegendraads en hypocriet. Maar ook consequent als het moet. We zijn slim en dom tegelijkertijd. Vatbaar voor zowel intellectueel als foutief denken. We zijn soms niet te doorgronden, en soms zo voorspelbaar als een open boek. Een mens begrijpt zichzelf dus in de eerste plaats niet. En als we dit niet erkennen, lopen we het risico verkeerde conclusies te trekken.

 

Christelijk geloof en personalisme

 

Hoe meer ik mezelf verloor in de meest complexe sociologische theorieën over menselijk sociaal gedrag in groeps- en samenlevingsverbanden, en in materialistische geopolitieke (machts)analyses, hoe minder grip ik kreeg op de wereld. Al besefte ik dat toen nog niet. Het was pas toen ik mijn christelijk geloof met enige sérieux omarmde, iets waar ik al jaren over twijfelde en diep van binnen naar verlangde, dat ik begreep dat ik niet alles hoef te begrijpen en sommige dingen gewoon kan loslaten. 

 

Dit traject van mijn geloof liep altijd los van, en naast, mijn politieke en socio-economische overtuigingen. Het was een apart traject, en juist daarom worstelde ik ermee. Soms nam ik het mezelf kwalijk dat ik wilde geloven, omdat het leek op een teken van zwakte voor iemand die zichzelf als een ietwat verstandige intellectueel beschouwde en omdat het niet leek te rijmen met mijn plaats binnen het ideologische en politieke spectrum — denksystemen en gedachtegoed die vaker door atheïsten werden gedragen dan andersom. Geloven kon alleen als het op één lijn lag met de rest van mijn sociologische gelaagdheid, was mijn gevoel. Dit leidde tot jarenlange cognitieve dissonantie.

 

Het traject van mijn geloofsbeleving is echter zo lang en emotioneel complex, van mijn kindertijd tot mijn jongvolwassenheid, met talloze twijfels en gesprekken tussen mezelf en de 'Big G' daarboven, dat het een ander moment verdient om dieper op in te gaan. Inclusief het verhaal van hoe mijn beste vriend en ik elkaar doopten in natuurlijk bronwater, een bewuste keuze, omdat we geloof niet zagen als een tastbare institutie zoals de kerk, maar als iets dat tussen ons en God bestond. Een intieme, persoonlijke relatie met God. Dit kan ik niet volledig uiteenzetten in een blogstuk dat al vrij uitgebreid is. Dit volgt een andere keer.

 

Wat je moet onthouden: mijn christelijke levensbeschouwing vertaalde zich langzaam maar beetje elke dag over de jaren heen in een concrete politieke en maatschappelijke vertaling: het personalisme. De morele principes en geboden van het christelijk geloof gegoten in een politieke filosofie en maatschappelijke ideologie. Deze manier van staan in de wereld heeft mij geholpen om duidelijker het onderscheid te maken tussen wat verband houdt met elkaar en wat niet.

 

Correlatie versus causaliteit

 

Hebben jullie ooit gehoord over het verschil tussen correlatie en causaliteit? Een correlatie betekent dat er een verband is tussen twee variabelen, maar betekent niet automatisch dat de ene variabele de andere variabele (heeft) veroorzaakt. Causaliteit betekent dus het tegenovergestelde: a leidt wél degelijk tot b. Mensen halen correlatie en causaliteit heel vaak door elkaar, zonder het verschil te begrijpen.

 

Bijvoorbeeld: wisten jullie dat tijdens warm weer er een correlatie is tussen ijsjesverkoop en verdrinkingen? Je kan de twee stijgende lijnen haast volledig naast elkaar leggen: in een mooie grafiek lijkt het alsof ze elkaar veroorzaken. Maar natuurlijk is er geen sprake van causaliteit: het warme weer zelf is de oorzaak. Meer mensen gaan zwemmen tijdens warm weer, dus statistisch gesproken is er verhoogd risico dat meer mensen kunnen verdrinken tijdens het zwemmen. En toevallig, omdat het warm weer is, stijgt ook de verkoop van ijsjes. Maar het verdrinken en het eten van ijsjes staan volledig los van elkaar, twee dingen die apart gebeuren tijdens het warme weer, ook al zou je anders beweren als je deze twee variabelen samenbrengt in een overzichtelijk grafiekje.

 

Je zou mensen zo van alles kunnen wijsmaken. De meest bizarre correlaties. Zo werkt het ook met menselijk gedrag en complexe maatschappelijke problematieken. Als we mensen alleen rationeel willen verklaren zonder te kijken naar ieders eigenheid, missen we een intrinsiek deel van de totale puzzel. Dit kan leiden tot het trekken van verkeerde conclusies over zaken die mogelijk slechts een oppervlakkige correlatie hebben met elkaar. Zonder context en empathie trekken we al snel verkeerde conclusies.

 

Koffie als symbool van begrip en rust

 

En daarom drink ik nu koffie. Zo maak ik me stiekem wijs. Niet door de slapeloze of kortere nachten van weleer, nee nee, zoals de echte causaliteit zou vereisen, maar omdat ik begonnen ben met het willen begrijpen van de wereld. Een drankje dat immers voorheen smaakte als een hartje dat dood werd achtergelaten, zo drink ik nu dit drankje om mijn hart te versmachten met het lezen van elk stukje verheven journalistieke positiviteit druipend van hoop over de bewonderenswaardige staat van de wereld. Is de zwarte kleur van koffie dan niet de spiegel van bittere spot die we nodig hebben om dit alles te relativeren? Hopla, nog een extra argument voor het drinken van koffie! (Ik ben niet verslaafd, geloof me.)

 

Daar dat ik vroeger angst had voor een wereld die de bedoeling leek te hebben om de grond onder mijn voeten vandaan te halen, zo drink ik nu mijn tas koffie helemaal leeg zonder vrees of onrust, tegen dat de voormiddag is gestreken, en alle artikelen en interviews zijn gelezen. Klaar om mijn vuile was in te steken, nadat ik nog een laatste keer kijk naar een auto die vanachter de verticale straat komt ingereden.

 

Waarlijk zeg ik u: het heeft iets bevrijdend om te durven zeggen dat je de mens en de context waarin hij handelt niet volledig begrijpt, en dat je met dat besef ook meer dan tevreden bent. In dat opzicht heeft mijn christelijk geloof, mijn personalistisch denken, mij bevrijd van de ketenen die ik mezelf oplegde. De drang om de wereld te begrijpen is er nog steeds, dit is de aard van het beestje, en het is zelfs noodzakelijk als je de wereld een betere plek wilt maken. Maar vanaf nu vertrek ik altijd vanuit empathie als startpunt. Niet langer vanuit een of andere nieuwe onbekende grootse theorie die je met meer vragen achterlaat dan voorheen. Het vermogen om de ander te willen begrijpen, zijn unieke context en verleden, en daarna pas na te denken wat dit concreet betekent voor beleid, oplossingen en pragmatiek, daar lag altijd het antwoord dat ik zocht. Het lag recht voor mijn neus. En precies daardoor kan ik mijn aandacht richten op het hier en nu, zonder mij te verliezen in zorgen over verleden of toekomst.

 

Maar nogmaals: als ik bijna niet beter wist, dan was de koffie zelf de oorzaak van mijn innerlijke rust. Correlatie en causaliteit, wie onderscheidt het nog? 

 

Van kennis naar praktijk

 

Misschien daarom had ik nog een knagend gevoel in mijn maag na mijn lange traject in de humane wetenschappen en de orthopedagogische begeleiding. Deze opleidingen gaven mij de tools die ik nodig had, maar waarvan ik nog niet zag hoe ik deze werkelijk diende te gebruiken: hoe om te gaan met mensen, veranderingskunde, het vermogen om sociale verandering teweeg te brengen binnen micro-, meso- en macroniveau. Het kwam allemaal aan bod, maar ik maakte de link niet met de reële wereld.

 

Terug bij het begin

 

Ik dacht dat ik een gebrek aan kennis & vaardigheden had, maar ik had een gebrek aan creativiteit en ondernemingszin. Hoe je mensen moet bejegenen, is het begin van alle empathie. En het begin van elke verandering. Dit alles had ik reeds in uitgebreide mate geleerd tijdens mijn opleidingen. Ik had alles al wat ik nodig had, in mijn eigen hoofd, hart en handen, maar ik zag het nog niet. Ik was te jong en onervaren. De afgelopen jaren waren een proces van bewust- en volwassenwording. Als beginnende dertiger omarm ik het leven anders dan toen ik twintig was, met meer rust, wijsheid en ervaring. Als twintiger leerde ik dromen, als dertiger leer ik leven. En zo kwam ik, dankzij mijn koffie, weer helemaal uit bij het begin. Zo goed als tien jaar later. Met slechts twee grote verschillen ten opzichte van toen: ik drink nu koffie, en noem mezelf met trots christelijk-personalistisch, ondanks dat ik weet dat deze woorden negatieve gevoelens en weerstand kunnen oproepen bij anderen. Door de zonden en nalatigheid van de kerk is het immers minder sociaal acceptabel om jezelf openlijk gelovig te noemen.

 

Dus nogmaals, voor de allerlaatste keer: sta me toe om dit verband, de correlatie tussen koffie en mijn innerlijke rust, voor te stellen als dé causaliteit van mijn mentaal welzijn. Dan heb ik een excuus om mijn koffieverslaving verder te zetten. Waarvoor dank. Dan ga ik nu mijn wasmachine opzetten, want mijn tas koffie is ondertussen leeg en de "laatste" auto is voorbijgereden.

 

Mijmerend, altijd zoekend,
Maxime