Echter, men probeert de erkenning van menselijke waardigheid aan voorwaarden te koppelen. Maar die erkenning kan niet voorwaardelijk zijn: de soevereiniteit van een volk is op zichzelf al de fundamentele voorwaarde om de eerste stap naar stabiliteit te waarborgen. Zulke beslissingen die de menselijke waardigheid onderstrepen, lijken op het eerste gezicht strategisch of diplomatiek, maar in wezen raken ze aan iets veel fundamentelers: het erkennen van menselijke waardigheid, van de eigenheid van een volk dat niet louter een pion is op een geopolitiek schaakbord.

 

Volkeren en individuen reageren vanuit hun eigen tradities, overtuigingen en context, niet enkel volgens rationele of strategische logica. Vanuit een christelijk-personalistisch perspectief betekent dit dat we begrip en empathie moeten oefenen voor de manier waarop anderen de wereld ervaren, voordat we hun keuzes en handelingen kunnen beoordelen.

 

Het erkennen van menselijke waardigheid is daarom essentieel. Mensen zijn geen middelen tot een doel, geen afzonderlijke radertjes in een systeem. Ieder individu staat in relatie tot anderen en wordt zo werkelijk mens. Mens-zijn betekent dat je drager bent van een aangeboren, intrinsieke waardigheid.

 

Personalistisch-realisme vs. speltheorie-realisme

 

Mijn christelijk-personalistische kijk op mens & maatschappij erkent dat volkeren hun eigen geschiedenis, context, culturele patronen en waarden hebben. Dit leidt tot het besef dat je nooit volledig kan voorspellen hoe een ander volk zal reageren op geopolitieke omstandigheden, tenzij je probeert hun innerlijke referentiekader te begrijpen. Dit schept ruimte voor echte empathie, zonder je eigen standpunt te verliezen.

 

Ik zie dit bijvoorbeeld dagelijks in mijn relatie met mijn Oekraïense vriendin Tina, dat culturele verschillen niet alleen “strategisch” of “rationeel” te verklaren zijn, maar diep geworteld zijn in tradities, opvoeding, en historisch bewustzijn.

 

Culturele verschillen hebben vaak een emotionele ondertoon die we niet altijd rationeel kunnen verklaren: soms voelen we dingen gewoon, omdat het onze menselijke aard weerspiegelt. Soms begrijpen we hoe irrationeel deze dingen zijn, en toch voelen ze aan als waarheid voor onszelf. De mens is van nature een sociaal wezen, en dat leidt tot sterke emoties die ons denken & handelen bepalen.

 

Zo heeft Tina bepaalde gevoeligheden die ze niet altijd rationeel begrijpt, maar die ze toch voelt als een waarheid die voor haar enorm belangrijk is. Ik heb als man moeten leren om deze gevoeligheden met respect te behandelen. Het is een blijvende zoektocht, waarbij ik mezelf steeds moet herinneren om die moeite te blijven doen, en die verantwoordelijkheid te nemen voor haar. Zodat zij zich gerespecteerd en gezien voelt.

 

Ik kan mijn ego laten spreken, krampachtig ontkennen dat deze ‘subjectieve’ culturele eigenheden bestaan, zoals de meeste mensen doen in het westen, mezelf aangevallen voelen en verwachten dat Tina enkel aan mijn eigen egoïstische verwachtingen voldoet. Of ik kan als volwassen man deze waarheid onder ogen zien en haar met zorg & genegenheid benaderen, met respect voor haar karakter en cultuur.

 

Veel politiek-analisten bekijken staten en landen vandaag als pure rationele spelers in een strategisch spel, in plaats vanuit het perspectief van die culturele eigenheid zoals hierboven omschreven. Het volk is daarbij vooral een voorspelbare variabele (“de bevolking zal zich achter de leiders scharen”) en geen complex subject met eigen verlangens of beweegredenen. Dat leidt tot een absurde reductie van culturele individualiteit: landen worden niet begrepen als individueel land met een eigen complex verleden, maar als pion op een schaakbord in een bevooroordeeld narratief ten behoeve van de eigen belangen.

 

Vooroordelen en de “eigen bril”

 

Ik merk op dat geopolitieke conflicten voornamelijk door een westerse lens gelezen worden. Die fout hebben we in het verleden al vaak gemaakt met het Afrikaanse continent: men keek niet naar Afrika zelf, maar door de lens van koloniale belangen, stereotypes en vooroordelen. De ander wordt niet in zijn eigenheid erkend, maar gereduceerd tot een spiegelbeeld van het eigen wereldbeeld.

 

Invoelingsvermogen door particulariteit

 

Het christelijk-personalisme gaat juist meer de nadruk leggen op particulariteit, begrip en empathie.

 

Elk volk, elke gemeenschap heeft zijn eigen ziel, tradities, waarden. Men kan pas "realistisch" beleid voeren als men begrijpt dat mensen reageren vanuit hun eigen referentiekader. Niet als abstracte rationele actoren.

 

Menselijk handelen is in essentie niet volledig rationeel of wetenschappelijk gefundeerd. Dat is een fundamentele denkfout van veel disciplines, zoals speltheorie of economische wetenschap, die vertrekken vanuit een te beperkte bias. Waardoor hun verdere conclusies incorrect zijn.

 

We zijn in essentie sociale wezens. Zoals ik al eerder heb aangehaald in deze blogpost en mijn vorige delen. Het sociale aspect van mens-zijn maakt dat onze beslissingen niet altijd rationeel, maar vaak relationeel en gevoelsmatig zijn: de mens denkt niet in louter kosten-baten, maar vooral in termen van relationele wederkerigheid en het verlangen erkend te worden in zijn bestaan.

 

Met andere woorden, niet de sentimentele variant van empathie, maar het erkennen dat andere volkeren hun eigen waarheid en legitimiteit hebben, is recht doen aan de fundamentele menselijke conditie.

 

Dat maakt personalistisch denken paradoxaal genoeg méér cultureel empathisch-sensitief dan puur technocratisch of speltheoretisch denken.

 

Tina en ik als micro-voorbeeld

 

Mijn relatie met Tina is eigenlijk een prachtig mini-voorbeeld van geopolitiek in het klein.

 

Zij en ik kijken vaak anders naar dezelfde situatie, niet omdat één van ons "fout redeneert”, maar omdat we allebei gevormd zijn door verschillende culturele contexten (Belgisch/Vlaams vs Oekraïens).

 

Zulke relaties werken pas als je elkaars context mee in rekening brengt. Door de verschillende referentiekaders in hun juiste context te plaatsen en deze verschillen te respecteren.

 

Als ik Tina puur zou proberen te begrijpen met mijn Vlaamse referentiekader, dan mis ik haar individuele drijfveren en emotionele gevoeligheden volledig.

 

En dat is exact wat misgaat bij veel geopolitieke analisten vandaag: ze zien de ander enkel door hun eigen bril i.p.v. door de bril van de ander, en geraken dan gefrustreerd als de dingen niet verlopen volgens hun (strategisch) verwachtingspatroon. Helaas werkt de wereld niet zo.

 

Geschiedenis is immers geen exacte wetenschap zoals de natuurkunde die bepaalde vastgelegde natuurwetten volgt en mooi in één rechte lijn loopt. De geschiedenis is een menswetenschap. Ze wordt gestuurd door menselijk handelen, door de keuzes die we wél of niét maken. Soms kunnen kleine beslissingen het verloop van de geschiedenis ingrijpend veranderen. De geschiedenis kan dus met andere woorden alle kanten opgaan. De geschiedenis is daarom geen 'march of continuous progress' die vanzelf leidt tot 'het einde der tijden'. Dat is pure onzin. Hoewel we uit het verleden kunnen leren, kunnen we de toekomst nooit volledig voorspellen. De geschiedenis kan zich herhalen, niet omdat het voorbestemd is volgens natuurwetten, maar omdat bepaalde mogelijkheden zich nu eenmaal kunnen voordoen. De geschiedenis laat zich niet vastleggen door beperkte aannames over ‘onvermijdelijkheid’.

 

Slotgedachte

 

Hoe we kijken naar conflicten in landen zoals Palestina, Iran of Oekraïne, getuigt vaak van een imperiale blik: de ander wordt enkel begrepen in functie van het eigen wereldbeeld en een groter machtsspel. Het personalistische alternatief dat ik hier schets, vertrekt van de erkenning van eigenheid en context, en dat maakt het handelen menselijker, realistischer én ethischer.

 

Door te begrijpen hoe anderen de wereld ervaren, ontstaat niet alleen echte empathie, maar ook een dieper inzicht in de complexiteit van menselijke samenlevingen. Biologisch gezien zijn we allemaal nagenoeg gelijk, we zijn één soort - de homo sapiens, maar de realiteit is dat de diversiteit van menselijke ervaring nog nooit zo groot is geweest als vandaag. We zijn gelijkwaardig, maar niet gelijk. Het betekent niet omdat we verschillen van elkaar, dat we daarom niet dezelfde menselijke waardigheid delen. Het is precies in die metafysische gevoeligheden dat de rijkdom en waardigheid van menselijke diversiteit zichtbaar wordt.

 

Mijmerend, altijd zoekend,
Maxime

Benieuwd naar het volgende deel?